ลอตเตอรี่: ความหวังและการเลื่อนชั้นทางสังคม

“คนจนเล่นหวย คนรวยเล่นหุ้น” คำกล่าวนี้เรียกเสียงหัวเราะที่ดูจะซ่อนทั้งความหวังและความจริงอันขมขื่น อาจารย์เศรษฐศาสตร์ จุฬาฯ ชวนทำความเข้าใจเหตุที่คนไทยจำนวนมากฝากความหวังไว้ที่หวยและลอตเตอรี่ พร้อมวิเคราะห์ความนิยมซื้อลอตเตอรี่ว่าเกี่ยวพันกับความเหลื่อมล้ำ การเลื่อนชั้นทางสังคม และการคอร์รัปชันเชิงนโยบายอย่างไร

วันที่ 1 และวันที่ 16 ของทุกเดือน ดูจะเป็นวันแห่งความหวังของคนไทยหลายล้านชีวิต โดยเฉพาะในกลุ่มผู้มีรายได้น้อยและปานกลาง แม้โอกาสที่จะถูกรางวัลใหญ่ เช่น รางวัลที่ 1 จะมีเพียง 1 ในล้าน หรือ 0.0001% และความน่าจะเป็นที่จะถูกรางวัลใดรางวัลหนึ่งก็มีอยู่แค่เพียง 1.41% เท่านั้น แต่คนไทยจำนวนมากก็ยังคงซื้อลอตเตอรี่อย่างต่อเนื่องไม่ว่าสภาพเศรษฐกิจจะเป็นอย่างไร ด้วยความหวังว่า “งวดนี้ โชคอาจจะเข้าข้างเรา” ได้เลื่อนชั้นเป็นเศรษฐี มีอันจะกินกับเขาเสียที

หลายคนอาจมองว่าความเชื่อเช่นนั้นเป็นความหวังลม ๆ แล้ง ๆ ของนักเสี่ยงโชค ที่ไม่พึ่งพาความสามารถและความพยายามของตนเอง แต่หากเรามองเรื่องนี้ด้วยความเข้าใจแล้ว ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธานี ชัยวัฒน์ ผู้อำนวยการศูนย์เศรษฐศาสตร์พฤติกรรมและการทดลองแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าวว่าเราจะพบความจริงอันซับซ้อนและขมขื่น — ความล้มเหลวในการจัดการปัญหาความเหลื่อมล้ำทางด้านรายได้และเศรษฐกิจของประเทศ ที่ทำให้ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศต้องเข้าหาหวย ลอตเตอรี่ รวมไปถึงแชร์ลูกโซ่และธุรกิจสีเทาต่าง ๆ เพื่อจะมีโอกาสเลื่อนชั้นทางสังคม มีฐานะและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น bangkok university

ลอตเตอรี่ ความหวัง และความเหลื่อมล้ำในสังคม

ลอตเตอรี่มีอยู่ในทุกประเทศ แต่ความคาดหวังจากลอตเตอรี่ของคนในแต่ละประเทศอาจแตกต่างกัน ผศ.ดร. ธานี ตั้งข้อสังเกต

ในหลายประเทศ ผู้ซื้อลอตเตอรี่อาจหวังแค่ความสนุกที่จะได้ลุ้น มากกว่าที่จะหวังรวยจากลอตเตอรี่จริง ๆ แต่ในประเทศไทย การเสี่ยงดวงกับตัวเลขเป็นเรื่องจริงจัง เห็นได้จากการถ่ายทอดสดการจับรางวัลสลากกินแบ่งรัฐบาลทุกงวด การรายงานข่าวผู้โชคดีถูกหวยหรือลอตเตอรี่ และอีกหลายข่าวทางสื่อต่าง ๆ ที่บอกใบ้เลขเด็ดเพื่อชี้ช่องรวยให้ใครหลายคน

ภาพความนิยมในลอตเตอรี่เหล่านี้สะท้อนสังคมที่มีความหวังหรือไม่มีหวังกันแน่? ทำไมคนไทยจำนวนไม่น้อยจึงนิยมซื้อลอตเตอรี่ แม้ความหวังจะริบหรี่?

“เรามักจะได้ยินคนพูดกันว่าการซื้อหวยคือการซื้อความหวัง แต่หากมองให้ลึกกว่านั้น คนส่วนใหญ่ที่หวังจะถูกหวยหรือลอตเตอรี่ เพราะเขาแทบไม่เหลือความหวังอื่นในชีวิตที่จะร่ำรวยขึ้นได้อีกแล้ว เราอยู่ในสังคมที่คนยากจนมีโอกาสแทบจะเป็นศูนย์ในการเลื่อนชั้นทางสังคม (social mobility)”

ยิ่งเป็นคนระดับล่าง โอกาสขยับขึ้นมาเป็นชนชั้นกลางก็ยิ่งยาก เมื่อเป็นชนชั้นกลางแล้ว อยากจะเลื่อนขึ้นไปเป็นคนรวยก็ยากขึ้นไปอีก การฝากความหวังไว้ที่หวยของคนไทยจึงเป็นภาพสะท้อนความเหลื่อมล้ำในสังคมที่ชัดเจน

“ถ้าผมขยันแล้วผมสามารถร่ำรวยขึ้นได้ในประเทศนี้ ผมอาจจะสนใจลอตเตอรี่น้อยลง แต่เราจะเห็นว่ามีคนยากจนจำนวนมาก ที่ทำงานหนักและเหนื่อยกว่าผมอีก แต่แทบไม่มีความหวังที่จะมีฐานะที่ดีขึ้น” ผศ.ดร. ธานี กล่าวยกตัวอย่างให้เห็นภาพ

หวยและลอตเตอรี่จึงเป็น “ความหวัง” ที่หลายคนเห็นว่าคุ้มที่จะเสี่ยง!